OLUMLU BENLİK ALGISI, ETKİN İLETİŞİM VE ÇOCUKTA SORUMLULUK ANLAYIŞI
Çocuklarımızın birçok özelliğe sahip olmalarını isteriz. Çocuklarımızın sahip olmalarını istediğimiz özelliklerden biri de sorumluluk sahibi olmalarıdır. Tıpkı "mükemmel insan", "mükemmel anne-baba" olmadığı gibi "mükemmel çocuk" da yoktur. Durun, hemen paniğe kapılmayın, her şey gibi sorumluk da geliştirilebilen bir özelliktir.
Sorumluluk kavramını bireyin yaş, cinsiyet ve gelişim düzeyine uygun olarak yüklendiği ve yüklenmek zorunda olduğu görevleri yerine getirmek olarak tanımlayabiliriz. Bu duygu, çocukta, erken çocukluk devrelerinden itibaren gelişir.
0-1 yaşlarında Temel Güven Duygusu kazanan çocuk, bir sonraki aşamaya daha kolay geçer. Temel Güven Duygusu kazanması için, düzenli bakım görmesi, acıktığında karnının doyurulması, altını ıslattığında temizlenmesi, pışpışlanarak uyutulması, ağladığında yanında olunması ve en önemlisi sevgi ve ilgiylebüyütülmesi gerekir.
Bir sonraki aşamada, 1-3 yaşlarında çocukta Özerklik gelişecektir. Bu dönemde çocuk, dayak, korkutma, sindirme yöntemlerine maruz kalırsa, gelişmesi olumsuz yönde etkilenir. "Bunu yap, bunu yapma" diye yetiştirilen çocuk Özerkliğini kazanamaz ve hep onaylanmak ister ve bağımlılık geliştirir. 2,5 yaşından itibaren kendi başına yemek yemeye, oyuncaklarını toplamaya, uyku saati gelince, kendi yatağında yatmaya teşvik edilmesi gerekir. Bunlar çocuğa sorumluluk duygusu kazandırmanın ilk aşamalarıdır.
Çocuklar kolay inanan varlıklardır. Anne-babasının ve çevresinde bulunan herkesin ona söyledikleri sözlerden etkilenirler. Çocuklarımıza kazandırmamız gereken en önemli değerlerden biri "Olumlu Benlik Algısı"dır. Eğer çocuk yakın çevresinden kabul, sevgi, ilgi görür ve kendi hakkında olumlu sözler duyarsa, " ben değerliyim" diye düşünecektir. "Ben değerliyim" diye düşünen çocuk Olumlu Benlik Algısı geliştiriyor demektir.
"Sen daha küçüksün, yapamazsın", " Beceriksiz", "Senden adam olmaz", "Ne işe yararsın ki sen", "Ne korkaksın, ne var bunda korkacak" ...........gibi olumsuz sözler duyarak büyüyen çocuk Olumlu Benlik Algısı kazanamayacaktır ve "Ben değersizim" diye düşünecektir. Bu nedenle çocukla her şeyden önce Etkin İletişim içinde olmak gerekir. Etkin İletişimin birinci kuralı yargılamadan, suçlamadan, gerçekten anlamak için dinlemektir. Sadece çocukla kurulan iletişim değil, aile üyelerinin birbirleriyle kurdukları iletişim, bir başka deyişle Aile İçi İletişim de çok önemlidir. Unutmamak gerekir ki, çocuklar özellikle anne-babalarını model almaktadır.
Sorumluluk duygusu geliştirmenin bir yolu da, çocuğa fırsatlar vermektir. Yapacağı işler engellenmeyen, seçim yapma hakkı tanınan, istediği kıyafeti giymesine izin verilen, gönlünce oynayan, resmi yapıp, istediği renge boyayan, yemeğini baskısız yiyen, hareketlerine katı sınırlandırmalar getirilmeyen, kişiliğine saygı gösterilen ve kendini ifade etmesine izin verilen ve Etkin İletişim içinde Dinlenen çocuk "Ben değerliyim" diye düşünür. Değer verilen çocuk da başkalarına değer verir.
Sorumluluk duygusu, başkalarına değer vermeyi de içerir. Sorumluluk kavramını, 'bireyin uyum sağlaması, üzerine düşen görevleri yerine getirmesi, başkalarının haklarına saygı göstermesi, kendisiyle ilgili olayların başkaları üzerindeki etkilerini görüp, sonuçlarını üstlenebilmesi ve kendi davranışlarının sonuçlarına sahip çıkabilmesi olarak da tanımlayabiliriz.
Sorumluluk sahibi çocuk kendi kararlarını verebilen, karar alırken elindeki kaynakları kullanabilen, değer yargılarını gözeten, bağımsız davranabilen, kendine güvenli, kendini, çekingen veya saldırgan davranmadan ifade eden, başkalarının haklarını çiğnemeden kendi ihtiyaçların karşılayabilen, yaptığı işi zamanında ele alıp sonuna kadar götüren ve yaptığı davranışın olası sonuçlarına katlanmayı göze alan çocuktur.
Sorumluluk sahibi çocuklarımız olmasını istiyorsak; öncelikle çocuklarımızda Olumlu Benlik Algısı geliştirmeye özen göstermeliyiz. Çocukların ve Gençlerin Gelişim Dönemi Özelliklerini bilmeli ve bulunduğu döneme uygun davranmalıyız ve yaşına uygun olmayan sorumluluklar altında çocuklarımızı ezip, kendine güven duygularını zedelememeliyiz. Aile İçi İletişime gereken özeni ve önemi göstererek, Etkin İletişim içinde olmalı, iletişim ve dinleme becerilerimizi geliştirmeliyiz.
Uzman Psikolog Ferzan ÇELİK
Psikolojik Danışman Selda UĞURLU
