İHMAL-İSTİSMAR VE ÇOCUKLARDA DAVRANIŞ BOZUKLUKLARI

Çocuk doğduğunda, toplumsal açıdan boş bir tabloyu andırır. Bebeğin düşünme yeteneği henüz olgunlaşmamıştır ve dayanabileceği hiçbir yaşantı ve deneyimi yoktur.  Sonuçta bebek kendi bakımı ile ilgilenen kişilerin davranışlarından etkilenir. Çocukları etkileyen en önemli sosyal faktör ise, başta aile olmak üzere, akrabalar, komşular, okul-öğretmen ve akranlarıdır.

Çocuk büyüdükçe, çevresinden daha çok mesaj almaya başlar. Davranışları büyükler tarafından değerlendirilir. Çocuk bu değerlendirmelere dayanarak kendisi hakkında bazı yargılara ulaşır. Böylece çocuk, çevreden duydukları sözler ve davranışlar yoluyla, kendisi ile ilgili bir resim, bir imaj (benlik bilinci/saygısı) oluşturur.

Ne yazık ki, her çocuk kendisini büyütüp, yetiştirenlerden olumlu sözler ve davranışlar görmeyerek ihmal edilebilir hatta istismara maruz kalabilir.

İHMAL

İhmal, çocuğun temel ihtiyaçlardan mahrum bırakılmasıdır. Çocuğun yeterli beslenmemesi, sağlık kontrollerinin yaptırılmaması, hastalandığı zaman doktora götürülmemesi, uygun ve temiz giydirilmemesi, sevgi ve şevkat gösterilmemesi ihmal olarak tanımlanabilir.

İhmal fiziksel, duygusal, cinsel olmak üzere üç boyutta görülebilir.

En sık görülen ihmal, duygusal ihmaldir. Çocuğun ihtiyacı olan şeyin ihtiyacı olduğu zamanda karşılanmaması; çocuğun aktif dinlenmemesi, göz teması kurulmaması duygusal ihmaldir.

Başına gelebilecek risk faktörlerinin belirlenmemesi; örneğin, çamaşır suyu, tuz ruhu gibi malzemelerin ortada bırakılması, merdivenlere-dolaplara vb. koruyucu önlem alınmaması fiziksel ihmal olarak adlandırılır.

Cinsel ihmal ise, çocuğu yaşına uygun olarak cinsel konularda bilgilendirmemek veya yanında her şeyi yaşamak/konuşmak/yaşına uygun olmayan filmleri yanında izlemek suretiyle sınır koymamak ya da cinselliği tabulaştırmak ve sorularına cevap vermek yerine, onu susturmak/cezalandırmak cinsel ihmaldir.

İSTİSMAR

İstismar, çocuğun fiziksel ve ruhsal gelişimine uygun olmayan bir şeye zorlanmasıdır.

İstismar da fiziksel, duygusal, cinsel olmak üzere üç boyutta görülebilir.

Duygusal istismar; reddetme, yalnız bırakma, aşırı koruma, aşırı hoşgörü, baskı, sevgiden yoksun bırakmadır. Sürekli eleştiri, aşağılama, tehdit, suçlama, yok sayma, çocuğun yaşına ve özelliklerine uygun olmayan beklentiler içinde olma, çocuğu aile içi uyuşmazlıklarda taraf tutmaya zorlama, aile içi şiddete tanık etme gibi davranışlar duygusal istismardır.

Fiziksel istismar, çocuğun kaza dışı yaralanmalarıdır. Bu yaralanmalar dövülme, yakılma, ısırılma, sarsma, kaynar suya batırıp çıkartma vb. gibi yollarla gelişebilir.

Cinsel istismar; çocuğa uyun olmayan şekilde dokunulması, yetişkine uygun olmayan şekilde dokunmaya zorlanması, çocuğun ırzına geçilmesi, müstehcen sözlere maruz bırakılması, pornografide ya da fuhuşta kullanılması, çocuğa pornografik materyal izletilmesi, teşhircilik gibi davranışlara maruz bırakılmasıdır.

İstismar mağduru çocukların %98'inin ailenin ve çocuğun tanıdığı kişiler tarafından istismara maruz kaldığı belirlenmiştir.

İHMAL VE İSTİSMAR BELİRTİLERİ

İçine kapanma, içinde bulunduğu ortama uyum sağlayamama, öfke krizleri, davranış bozukluğu, kaygısının artması, tırnak yeme, şiddete yönelme, derslerinde düşüş, çekingenlik, iletişim başlatmada zorlanma, yalan söyleme, otoriteye karşı gelme, zorbaca davranışlar ihmal ve istismar belirtileri olarak sayılabilir.

Her davranış bozukluğu ihmal veya istismardan kaynaklanmaz. Bu durumun nörolojik boyutu da vardır.

İnsanlara, hayvanlara acı çektirmek ve bunun için sopa/makas gibi araçlar kullanmak, küfür etmek, planlı-programlı hırsızlık, eşyalara bilerek zarar vermek, yangın çıkartmak gibi eylemler davranış bozuklukları arasında sayılabilir.

Davranış bozuklukları tedavi edilmezse, ilerde anti-sosyal kişilik bozukluğuna dek varabilir. Anti-sosyal kişilik bozuklukları, "benim çocuğum yapmaz" deyip,  çocukluk çağındaki sorunları kabul etmeyen ailelerde daha sık görülür. Genetik faktörler her ne kadar önemli olsa da psiko-sosyal faktörler de önemlidir.

ÇOCUKLAR İÇİN YAPABİLECEKLERİNİZ

• Şiddet içerikli herhangi bir davranışı asla normalleştirmeyin.
• Kurallarınızı açık olarak koyun.
• Etkin dinleyin. Mümkün olduğunca iletişim engelleri kullanmayın.
• Okul ile işbirliği yapın.
• Sosyal etkinliklere yönlendirin.
• Arkadaşlarını tanıyın.
• Sonu olmayan tartışmalara girmeyin.
• Benzerlik ve farklılıkları kabullenmeyi öğretin.
• Kendisine saygı gösterilmesi için, onun da başkalarına saygı göstermesi gerektiğini vurgulayın.
• Hatalarını kabul etmeyi ve özür dilemenin ona bir şey kaybettirmeyeceğini öğretin.
• Empati kurmasına destek olun.
• Affedebilmeyi öğretin.
• Rica etme ve reddetme becerileri kazandırın.
• Tepkilerinizde tutarlı olun.
• Sorumluluk ve sınırlarını belirlerken onu da karar verme sürecine dahil edin.
• Gelişim dönemi özellikleri hakkında bilgi edinin.

Uzman Psikolog Ferzan ÇELİK

Psikolojik Danışman Selda UĞURLU